rytualnej, np. ceremonie ofiarne, które w czasach inkaskich towarzyszyły budowie nowych konstrukcji czy czyszczeniu głównych traktów i kanałów odprowadzających wodę. Do zniszczenia wielu dróg przyczyniło się także wprowadzenie nowej formy przemieszczania się ludzi oraz transportowania towarów – pojawiły się podkute konie, transport kołowy i karawany mułów przenoszących ciężkie ładunki. Zwierzęta i wozy uszkadzały kamienną powierzchnię szlaków, a przeprawa przez wyplatane z włókien roślinnych wiszące mosty stała się już zbyt niebezpieczna i po prostu niemożliwa.

W XIX i XX wieku inwestowano w nowoczes­ną infrastrukturę: żelazne mosty, drogi utwardzane dla transportu kołowego i sieć linii kolejowych. W wielu przypadkach nowe trasy przebiegały równolegle do przedhiszpańskich szlaków komunikacyjnych lub dokładnie

w tym samym miejscu. Jednocześnie rozbudowywano ośrodki miejskie, pojawiły się nowe centra produkcji przemysłowej. Wszystko to prowadziło do dalszego niszczenia jednych traktów i porzucania innych. W 1929 r. rozpoczęto budowę słynnej autostrady Panamericana, której przebieg wzdłuż niemal całego zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej pokrywał się na licznych odcinkach z Qhapaq Ñan, przez co w wielu miejscach został on bezpowrotnie zniszczony.

​

Wspólne dziedzictwo

Pomimo trwającego kilka stuleci procesu dewastacji i degradacji Qhapaq Ñan, który śmiało możemy nazwać największym stanowiskiem archeologicznym na świecie, wciąż imponuje on swoim zasięgiem, doskonałym rozplanowaniem i rozwiązaniami inżynieryjnymi. Nie stracił również całkiem swojej funkcji. Zachowane do dziś w dobrym stanie odcinki szlaku są wykorzystywane przez lokalne społeczności do przemieszczania się i komunikacji. Inkaskie drogi służą regularnie jako główne trasy dla karawan mułów oraz drogi, którymi pasterze prowadzą swoje stada lam na pastwiska. Na odległych obszarach sierry, wzdłuż trudno dostępnych, stromych przełęczy andyjskich stanowią właściwie jedyną formę transportu – brakuje tam jakiejkolwiek innej infrastruktury drogowej. Małe społeczności wiejskie są często zorganizowane wokół bardziej dynamicznych gospodarczo ośrodków miejskich, ufundowanych jeszcze w okresie kolonialnym w pobliżu lub w tym samym miejscu co przedhiszpańskie tampus. By poszczególne odcinki dróg spełniały swoją funkcję, okoliczna ludność, opierając się na tradycyjnej instytucji faena comunal (wspólnej pracy na rzecz całej społeczności), utrzymuje wykorzystywane trakty, zabezpiecza je i oczyszcza. Inicjatywy te wpisują się w cykl dorocznych uroczystości charakterystycznych dla każdej ze wspólnot, dzięki którym mieszkańcy danego regionu integrują się

i przekazują swoje kulturowe dziedzictwo kolejnym pokoleniom. Dla wielu Qhapaq Ñan do dziś jest „żywą drogą”, „drogą przodków”,

z którą łączy ich specjalna duchowa więź. Do dziś też można spotkać się z przekonaniem, że „wędrując inkaskimi drogami, nie męczysz się i zawsze trafiasz do celu”.

​

Szacuje się, że na terenie Peru znajduje się ponad 70 procent pozostałości infrastruktury Qhapaq Ñan. To właśnie przedstawiciele Republiki Peru w 2001 roku zainicjowali prace związane z identyfikacją, dokumentacją i rekonstrukcją wybranych odcinków Królewskiego Szlaku, a następnie wystąpili z propozycją wpisania sieci komunikacyjnej na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO. Peruwiańska inicjatywa zyskała poparcie pozostałych państw andyjskich, których terytoria pokrywają się

z zasięgiem państwa Inków: Argentyny, Boliwii, Chile, Ekwadoru i Kolumbii. W marcu 2002 roku, podczas spotkania w Światowym Centrum Dziedzictwa w Montevideo, podpisano akt, którego nazwę można tłumaczyć: „Przedhiszpańskie szlaki andyjskie i drogi Tawantinsuyu”. W dokumencie podkreślono znaczenie wspólnych działań w celu uzyskania nominacji oraz potrzebę włączenia społeczności lokalnych w realizowane prace. W historii Konwencji Światowego Dziedzictwa UNESCO był to pierwszy taki przypadek, kiedy aż sześć krajów porozumiało się, by przedstawić kandydaturę wspólnego dobra kultury. Wieloletni proces inwentaryzacji

i przygotowań dokumentacji zakończył się decyzją o wpisaniu Qhapaq Ñan – Andyjskiego Systemu Dróg na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Miało to miejsce ­21 czerwca 2014 roku podczas 38. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Ad-Dausze (Katar). Warto zwrócić uwagę, że Qhapaq Ñan wpisano na wspomnianą listę w podkategorii „szlak kulturowy”, którą utworzono w 1993 roku, kiedy przygotowywano nominację słynnego w Europie Szlaku Santiago de Compostela. Kategoria ta poszerzyła perspektywę definiowania Qhapaq Ñan nie tylko w odniesieniu do jego walorów archeologicznych i architektonicznych, lecz także pod względem kulturowym, szczególnie jeśli chodzi o przekazywaną z pokolenia na pokolenie wiedzę czy – w przypadku wielu społeczności zamieszkujących w pobliżu szlaku – zachowanie tradycyjnego modelu życia.

​

Po ogłoszeniu nominacji i wpisaniu na listę światowego dziedzictwa UNESCO Qhapaq Ñan – symbol unifikacji politycznej, gospodarczej i kulturowej w czasach inkaskich – nabrał znaczenia również jako oznaka współczesnej symbolicznej reintegracji regionu andyjskiego, łącząc we wspólnych wysiłkach nad jego dalszym zabezpieczeniem, konserwacją oraz inwentaryzacją przedstawicieli sześciu państw Ameryki Południowej. Wszystkie zainteresowane strony jednoznacznie oceniają go jako element wzmacniający świadomość wspólnych dziejów mieszkańców regionu andyjskiego. Walor integracyjny promowany pod szyldem Qhapaq Ñan widać choćby w trakcie specjalnych wędrówek wyznaczonymi odcinkami szlaku, które od kilku już lat są organizowane na terenie Peru, a niektóre z nich mają charakter międzynarodowy – prowadzą wzdłuż dróg łączących terytoria Ekwadoru i Peru czy Peru i Boliwii. Caminatas – „wędrówki z historią i tradycją” – organizowane przez społeczności lokalne z pomocą przedstawicieli władz samorządowych i centralnych instytucji kultury mają przyczyniać się do promowania wiedzy na temat przedhiszpańskiej sieci komunikacyjnej, wzmacniać więź z szeroko rozumianym dziedzictwem regionu andyjskiego oraz wspierać działania na rzecz ochrony

i zabezpieczenia pozostałości inkaskiego Królewskiego Szlaku dla kolejnych pokoleń.                 (przekrój.pl)