top of page

/ KULTURA  literatura

lipiec 2023 / 7 (11)

Droga.jpg

... szczęście nie wali drzwiami i oknami !

Cormac McCarthy nie żyje. Zmarł 13 czerwca 2023 z przyczyn naturalnych" w Santa Fe w stanie Nowy Meksyk. Miał 89 lat. Informację o śmierci pisarza podał jego amerykański wydawca, potwierdził ją także syn autora, John.

Cormac, a właściwie Charles McCarthy, uważany za jednego

z najwybitniejszych - obok Philipa Rotha czy Dona DeLillo - amerykaÅ„skich pisarzy wspóÅ‚czesnych, przyszedÅ‚ na Å›wiat

w lipcu 1933 roku w rodzinie irlandzkich katolików. CzÄ™sto porównywano go z Williamem Faulknerem, krytycy zestawiali twórczość obu pisarzy już na samym poczÄ…tku jego kariery. 

StudiowaÅ‚ na University of Tennessee w latach 1951-1952, a roku 1953 wstÄ…piÅ‚ na cztery lata do United States Air Force (SiÅ‚y Powietrzne Stanów Zjednoczonych). Dwa z nich spÄ™dziÅ‚ na Alasce, prowadzÄ…c audycjÄ™ radiowÄ…. Po czterech latach (1957 rok) powróciÅ‚ na uniwersytet. Po kolejnych czterech latach ożeniÅ‚ siÄ™ z koleżankÄ… ze studiów Lee Holleman. Bez uzyskania dyplomu ukoÅ„czenia uczelni opuÅ›ciÅ‚ uniwersytet i przeprowadziÅ‚ siÄ™ z rodzinÄ… do Chicago. ZajÄ…Å‚ siÄ™ twórczoÅ›ciÄ… literackÄ…. W Chicago powstaÅ‚a jego pierwsza powieść "Strażnik sadu", którÄ… - jak wielokrotnie później wspominaÅ‚ - pisaÅ‚, gdy pracowaÅ‚ w jednym z chicagowskich magazynów z częściami samochodowymi. Choć zauważono jego talent, nie przeÅ‚ożyÅ‚o siÄ™ to na warunki finansowe - wielokrotnie doÅ›wiadczaÅ‚ biedy, mieszkaÅ‚ w bardzo trudnych warunkach.

Po powrocie do Sevier County w stanie Tennessee rozstaÅ‚ siÄ™ z żonÄ… i wyruszyÅ‚ w podróż statkiem Sylvania do Irlandii. Na statku poznaÅ‚ piosenkarkÄ™ Anne DeLisle. Pobrali siÄ™ rok później  podczas pobytu w Anglii. Po otrzymaniu stypendium od Fundacji Rockefellera podróżowaÅ‚ po poÅ‚udniowej Europie, zatrzymujÄ…c siÄ™ na dÅ‚użej na Ibizie, gdzie napisaÅ‚ swojÄ… drugÄ… powieść

"W ciemność". Po powrocie z żonÄ… do Stanów Zjednoczonych, powieść ta zostaÅ‚a opublikowana, zyskujÄ…c bardzo pozytywne recenzje. Wkrótce paÅ„stwo McCarthy przeprowadzili siÄ™ do Louisville w stanie Tennessee (1969), tam kupili nieruchomość, wÅ‚asnorÄ™cznie wyremontowali wiedli pogodne życie, starajÄ…c siÄ™ zagÅ‚Ä™biać w dyskusje nie zawsze prozaiczne.  Tamże powstaÅ‚a kolejna, oparta na faktach, książka "DzieciÄ™ boże" (wydana w roku 1974). Dwa lata później pisarz przeprowadziÅ‚ siÄ™ do El Paso w Teksasie, pozostajÄ…c

w separacji z drugą żoną. Lubił samotność ...

​

Najbardziej znane jego dzieÅ‚a to "Krwawy poÅ‚udnik" (1985), zaliczony przez The New York Times do piÄ™ciu najlepszych powieÅ›ci amerykaÅ„skich ostatnich 25 lat (w innym zestawieniu: wÅ›ród 100. najlepiej stworzonych postaci w literaturze piÄ™knej od 1900 roku, znalazÅ‚ siÄ™ antybohater tej książki, Å‚owca skalpów sÄ™dzia Holden),oraz tzw. „trylogia graniczna”: "RÄ…cze konie" (1992),"Przeprawa" (1994) i "Sodoma i Gomora" (1998). Akcja tych utworów toczy siÄ™ na poÅ‚udniowym zachodzie Stanów Zjednoczonych. "Krwawy poÅ‚udnik" to oparta na faktach powieść historyczna  peÅ‚na przemocy, przedstawiajÄ…ca losy nastolatka. W poÅ‚owie XIX wieku wyrusza on na PoÅ‚udnie i - jak pisali recenzenci - "zstÄ™puje do piekieÅ‚", bÄ™dÄ…c Å›wiadkiem tragedii rdzennych mieszkaÅ„ców i budowania potÄ™gi Stanów Zjednoczonych na krwi i ziemi tych, którzy mieszkali w Ameryce PóÅ‚nocnej od zawsze. Również i ta książka nie sprawiÅ‚a jednak, że McCarthy byÅ‚ w stanie utrzymać siÄ™ z pisania, bowiem sprzedaż nie przekroczyÅ‚a kilku tysiÄ™cy egzemplarzy. OkrzykniÄ™to go "najlepszym nieznanym powieÅ›ciopisarzem Ameryki".

​

Uznanie zdobyÅ‚ bardzo późno, gdy jako 59-latek opublikowaÅ‚ "RÄ…cze konie". Za tÄ™ powieść otrzymaÅ‚ National Book Award oraz National Book Critics Circle Award, trafiÅ‚ też na listy bestsellerów. Utwór opowiada o wyprawie dwóch szesnastolatków w 1948 roku do Meksyku, gdzie poznajÄ… okrucieÅ„stwo Å›wiata. Dwie kolejne książki - "Przeprawa" oraz "Sodoma i Gomora" - których akcja rozgrywaÅ‚a siÄ™ także na poÅ‚udniu USA, ugruntowaÅ‚y pozycjÄ™ McCarthy'ego. 

​

WydanÄ… w 2005 roku powieść "To nie jest kraj dla starych ludzi", która poczÄ…tkowo miaÅ‚a być jedynie scenariuszem filmowym, zekranizowali bracia Coen. Film zdobyÅ‚ cztery Oscary i ponad 70 innych wyróżnieÅ„. 

​

​

W 2006 roku McCarthy osiÄ…gnÄ…Å‚ szczyt literackiej sÅ‚awy. WydaÅ‚ „DrogÄ™”, mroczny i przerażajÄ…cy list miÅ‚osny do swojego mÅ‚odego syna. Książka zdobyÅ‚a NagrodÄ™ Pulitzera, nakrÄ™cono na jej podstawie trzy lata później film, a Oprah Winfrey wybraÅ‚a jÄ… do swojego niezwykle wpÅ‚ywowego klubu książki. Notoryczny pustelnik udzieliÅ‚ jej nawet wywiadu – oczywiÅ›cie na swoich warunkach. Winfrey, która dla nikogo nie musi nigdzie jechać, przyleciaÅ‚a, by usiąść naprzeciwko pisarza w bibliotece Instytutu Santa Fe (pracowaÅ‚ tam jako pracownik naukowy, w gronie najlepszych amerykaÅ„skich fizyków), zadajÄ…c mu pytania typu: „Czy zawsze wiedziaÅ‚eÅ›, że zostaniesz pisarzem?” McCarthy, luźno usadowiony w swoim dużym fotelu, wsparty na jego oparciu, udzielaÅ‚ dziwnych i cudownych odpowiedzi, jakich mógÅ‚ udzielić tylko pisarz pewny siebie i swojego warsztatu. Kiedy Winfrey zapytaÅ‚a o swój proces pisania, McCarthy przerwaÅ‚ i odpowiedziaÅ‚, iż nie można spÄ™dzać czasu na myÅ›leniu o sposobie napisania książki. Po prostu trzeba pisać. Wtedy wydawaÅ‚o siÄ™ to prorocze. W ciÄ…gu kilku lat wydaÅ‚ dwie książki. Wszyscy czekali na nastÄ™pne, a on zamilkÅ‚. MieszkaÅ‚

w miejscowoÅ›ci Tesuque w Nowym Meksyku na póÅ‚noc od Santa Fe z trzeciÄ… żonÄ… Jennifer Winkley i ich synem Johnem. ChroniÅ‚ Å›ciÅ›le swojÄ… prywatność i rzadko udzielaÅ‚ wywiadów.

​

Ostatnie, jak siÄ™ okazaÅ‚o, powieÅ›ci ("Pasażer" oraz "Stella Maris") Cormac McCarthy opublikowaÅ‚ przed rokiem. Niebawem ukażą siÄ™ ich polskie wydania...

Cormac McCarthy, jeden z największych amerykańskich pisarzy XX i początku XXI wieku, tworzył też dramaty, scenariusze, eseje

i opowiadania. Jego "Krwawy poÅ‚udnik" uważany jest za jednÄ… z najwybitniejszych powieÅ›ci opublikowanych w Stanach Zjednoczonych w ostatnim póÅ‚wieczu.

Gdy w 2016 roku pojawiÅ‚a siÄ™ informacja o Å›mierci McCarthy'ego, którÄ… podaÅ‚y także niektóre szanowane amerykaÅ„skie media, dziennik "The Los Angeles Times" napisaÅ‚, że "Cormac nie jest martwy. To zbyt wielki twardziel, by mógÅ‚ umrzeć".

​

Od lat, podobnie jak zmarÅ‚y w 2018 roku Philip Roth, uważany byÅ‚ za jednego z najpoważniejszych kandydatów do literackiego Nobla.

SÅ‚ynÄ…Å‚ z piÄ™knych, zapierajÄ…cych dech w piersiach zdaÅ„. Oto kilka z nich z powieÅ›ci "Droga":

​

Zapominamy to, co chcemy pamiętać, a pamiętamy to, o czym chcielibyśmy zapomnieć.

​

Czym siÄ™ różni to, czego nigdy nie bÄ™dzie, od tego, czego nigdy nie byÅ‚o?

​

Jeśli nie dotrzymujesz słowa w małych sprawach, to nie dotrzymasz też w dużych.

​

Pamiętaj, że to, co wpuszczasz do głowy, pozostaje w niej na zawsze.

​

Å»ycie bohaterów portretowaÅ‚ w sposób jednoznaczny, bezwzglÄ™dny, otwarty. I prawdopodobnie dlatego nazywano go "piewcÄ… mrocznej strony Ameryki". W powieÅ›ci "To nie jest kraj dla starych ludzi" powiedziaÅ‚: "Na tej planecie jedna rzecz jest pewna, mianowicie to, że szczęście nie wali drzwiami i oknami".

Opracowanie: pakamera.chicago

Na podstawie: Esquire, The New Yorker Magazine, The New York Times, Wyborcza

bottom of page